Planowany chaos - Ludwig von Mises

W powszechnej świadomości Polaków – zresztą nie jesteśmy tu wcale odosobnieni – utrwaliło się przekonanie, że ekonomia to jakaś „gra” zależna w zasadzie od umiejętności władzy. Jeśli akurat zdarzy nam się dobry, przyzwoity i patriotyczny przywódca, gospodarka rozwija się, a ludzie żyją dostatnio. Kiedy jednak mamy pecha i wódz jest marny, a w dodatku nie jest patriotą albo co gorsza nie wierzy w Boga, wówczas gospodarka podupada i jest kryzys.

W mniemaniu przeciętnego zjadacza chleba panuje przekonanie, że można sobie wybrać obowiązującą ekonomię, tak jak można sobie wybrać fason żakietu, sos do mięsa czy materac na kanapę. Są i tacy, którzy utrzymują, że niewydolność socjalizmu była skutkiem prześladującego nas pecha. Tak jakby gdzie indziej socjalizm święcił triumfy.

Nigdy dotąd, przez 104 lata od daty jej wydania, książka ta nie była bardziej na czasie niż obecnie. Nigdy bowiem arogancja i nieuczciwość władz monetarnych świata, na czele z Federal Reserve Board nie była tak nachalna i tak groźna, jak właśnie dzisiaj.

eśli państwowa kolej czy poczta działają gorzej niż kolej czy poczta prywatna, to nie znaczy, że urzędnicy państwowi są gorsi od prywatnych, lecz że ciasny kaftan biurokratyczny paraliżuje inicjatywę jednostek, odbierając im motywację i inicjatywę charakterystyczną dla ludzi działających w systemie kapitalistycznym. To tłumaczy także dlaczego w instytucjach państwowych spotyka się mniej innowacji czy wynalazków niż w firmach prywatnych, zarządzanych w oparciu o mechanizm cen i rynek.
„Organizacja biurokratyczna i socjalizm – pisze Mises – oznaczają stagnację i zachowanie metod zachowawczych, podczas gdy organizacja w oparciu o zasady rynku kapitalistycznego to postęp i prosperita”.
Obrońcy socjalizmu nazywają się postępowcami, gdy w rzeczywistości są zwolennikami sztywnej rutyny, ograniczeń i strachu przed zmianami. Mówią o sobie „liberałowie”, „pionierzy wolności” podczas gdy w rzeczywistości robią wszystko by wolność obywateli maksymalnie ograniczać. „Nazywają siebie rewolucjonistami – pisze Mises – lecz pragną stworzyć wszechwładny rząd.”
W efekcie, zamiast obiecanego raju i dobrobytu tworzą gigantyczne, nudne i niesprawne biuro, w którym obywatele mają wykonywać podrzędne, bezmyślne i często irracjonalne funkcje. Pod dyktando wszechwiedzących uzurpatorów elit wspieranych przez państwowy aparat przymusu. Takim modelem posługuje się obecnie Unia Europejska.

Jest to jedna z najciekawszych książek zajmujących się omówieniem zasad i konsekwencji istnienia państwa opiekuńczego, czyli tego, co w języku codziennym nazywamy socjalem, albo państwem socjalnym. Autorem kilku tekstów, a zarazem całego wyboru, jest Tom G. Palmer, na co dzień wiceprezes Instytutu Katona z Waszyngtonu. Palmer wybrał kilka esejów napisanych przez siebie, oraz kilku wybitnych współczesnych ekonomistów wolnorynkowych, próbujących odbrązowić mitologię towarzyszącą państwu opiekuńczemu i ukazać prawdziwe oblicze tej szarlatanerii. Książka zawiera empiryczne i teoretyczne argumenty przeciwko absurdalnej koncepcji państwa opartego na manipulacji władzy i marnotrawstwie wysiłku obywateli. Zwięzły styl i prostota sprawiają, że może być ona pomocna w przekonywaniu lewicy, dowodząc że to co z założenia miało służyć ludziom, w praktyce obraca się przeciwko nim, szkodząc wszystkim. Czyta się jak kryminał! Bo i jest to kryminał.

Konsumenci nie są wszechwiedzący, ale dysponują bezpośrednimi sposobami uzyskania wiedzy. Kupują pewien produkt żywnościowy na śniadanie, lecz im nie smakuje, więc go więcej nie kupią. Kupują samochód pewnej marki, lecz nie jeździ nim się wystarczająco dobrze, więc kupią inny. W obu przypadkach dzielą się ze znajomymi swoją nowo nabytą wiedzą. Inni konsumenci wspierają finansowo organizacje konsumenckie, które im mogą doradzać lub ich ostrzegać. Lecz we wszystkich przypadkach konsumenci mogą skorzystać z bezpośredniego testu jakości produktów w postaci wyników ich użytkowania. Firma, która zaspokaja potrzeby konsumentów, rozwija się i prosperuje, a firma, które temu zadaniu nie może sprostać, wypada z interesu.

Książka Marksizm. Krytyka zbiera w jednym tomie interpretację i krytykę myśli marksistowskiej z perspektywy ekonomii, filozofii i historii idei. Zasadniczą część książki stanowią trzy eseje nieżyjących już ekonomistów reprezentujących trzy pokolenia austriackiej szkoły ekonomii.

"Rząd wszechmogący" to pierwsza anglojęzyczna książka Ludwiga von Misesa. Jej wydanie w 1944 roku stało się ozdrowieńczym szokiem dla umęczonych wojną elit zachodniej Europy i Ameryki. Współcześnie, w dobie powracającej mody na kontrolowanie przez instytucje państwa kolejnych sfer życia gospodarczego i osobistego "Rząd wszechmogący" to znakomita przestroga przed rozwojem etatyzmu, a także narzędzie edukacji historycznej, politologicznej i ekonomicznej.

Mises w swojej książce rozważa i odrzuca kilka popularnych w tamtym czasie wyjaśnień powstania nazizmu, takich jak wrodzone ułomności niemieckiego charakteru narodowego. Zamiast tego patrzy na powstanie złowieszczej ideologii, którą określa mianem etatyzmu.
Mises na początek wskazuje, w jaki sposób upadł pruski liberalizm. Intelektualiści odrzucili wolny rynek na rzecz rozwiązań, które nie miały żadnego wsparcia ze strony poprawnej teorii ekonomii, a za to wskazywały na rolę państwa w tworzeniu narodowej potęgi i dobrobytu. System nazistowski był rozszerzeniem wcześniejszych tendencji etatystycznych w czasach Bismarcka i Wilhelma.